وب سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ عاشورا – دزفول عاشورا و امام حسین
نوشته های مرتبط
دوم محرم: ورود به کربلا
نام منزل: کربلا(نینوا)
وجه تسمیه: برخی آن را عربی، آرامی، سریانی، عربی و فارسی داشته‌اند. کربلا رابه معنی نرمی و سستی (خاک نرم)، وسیله‌ی پوشاندن سر، کور بابل (صحرای گرم) حمامن (ترشک)، مزرعه خدا (کرت+ لا) و قرب الا له و کربل(نوعی خار) دانسته‌اند. تا شانزده نام برای این سرزمین برشمرده‌اند. امام حسین(ع) قبلاً در جنگ صفین همراه پدرش از کربلا گذشته بود.
زمان ورود: پنج شنبه دوّم محرّم معادل ۱۲ مهر ماه ۵۹ شمسی و ۹ اکتبر سال ۶۸۰ میلادی.
مدت توقف: از دوّم محرّم تا عاشورا (روز شهادت).
فاصله: در ۶۰ مایلی بغداد، در غرب فرات، در پنج فرسنگی منطقه نینوا.
مقصد بعد: اسارت به کوفه و شام
ویژگی‌ها و امکانات
- زمین خارزار، خاک آن نرم و تا فرات فاصله بسیار کمی داشته است.
- خالی از سکنه و در فاصله‌ی چند کیلو متری آن بنی‌اسد مستقر بودند.
- زمین دارای پستی و بلندی‌ها و گودال‌هایی بوده است.
رویدادها
- امام در لحظه‌ی ورود خاک را بویید و فرمود همان است قتلگاه و خوابگاه ماست.
- هفت اسب عوض کرد و با هفتمین اسب وارد شد. امام با لباس پیامبر وارد زمین کربلا شد.
- در هنگام ورود امام سپاه حُر نیز با وی وارد کربلا شدند در همین موقع سواری کمان بر دوش رسید و نامه‌ی عبیدالله‌زیاد را به حُر داد. در نامه نوشته بود همین که نامه‌ام رسید برحسین سخت بگیر و او را در زمینی بی‌آب و خشک و پناهگاه فرود آور. این پیک نیز مراقب است که همراه تو باشد و جدا نشود تا دستورم را کاملاً انجام دهی. حُر نامه را به امام نشان داد و گفت: چاره‌ای جز این ندارم در همین جا فرود آی. امام فرمود: «بگذار در دهکده‌ی غاضریه فرود آیم یا در شفیّه که حُر نگذاشت و گفت: این مأمور مراقب من است!
- امام با ورود به کربلا نامش را پرسید چندین نام گفتند و با شنیدن نام کربلا فرمود اللهم انی اعوذ بک من الکرب و البلاء.
- امام شهادت خود و حمل سر بر نیزه را برای زهیربن‌القین بازگو کرد.
- حوادث فراوان دیگر که ناشی از عکس‌العمل یاران و خانواده‌ی امام است نیز ذکر شده است.[۱]
[۱] . اخبارالطّوال: ص۲۵۰، تاریخ طبری: ج۵، صص۴۰۸-۴۰۹، معجم البلدان: ج۴، ص۵۰، الحسین فی‌الفکر المسیحی: ص۲۱۳، کربلا و حرم‌های مطّهر: ص۲۶، آشنایی با عتبات مقدّسه و زندگانی چهارده معصوم: ص۷۰٫
*******
نحوه‌ی استقرار کاروان در کربلا
نخستین حادثه: اسب امام از ورود به کربلا پرهیز کرد (همان‌گونه که شتر پیامبر در حدیبیّه چنین بود). نوشته‌اند امام هفت اسب عوض کرد و وارد کربلا شد.[۱]
تعداد همراهان لحظه‌ی ورود: ۵۰۰ سوار(یاران و اهل بیت) و صدنفر پیاده.[۲] امّا همین که شنیدند این سرزمین کربلاست(با توّجه به سرانجام قافله در کربلا که در راه شنیده بودند)، بسیاری بازگشتند.
اقدام امام در ورود به کربلا: پرسیدن نام زمین و همین که شنید نام آن کربلاست، فرمود: اللّم اِنّی اعوذُ بک من الکرب و البلاء. سپس فرمود:« فرودآیید این جا بارانداز و قتلگاه و مدفن ماست و جدّم رسول خدا همین را به من خبر داد».[۳]
به فرمان اباعبدالله‌الحسین(ع)، یاران و همراهان در همان روز دوّم محرّم، با ورود به کربلا، خیمه‌ها را در همان زمین، بر پا کردند.
تعداد خیمه‌ها: ۶۲ خیمه هر یک با فاصله‌ی حدود ۲ متر.
انواع خیمه‌ها: خیمه‌های فرماندهی(خیمه ی امام، ابوالفضل‌العبّاس، حبیب‌بن‌مظاهر، زهیربن‌القین، خیمه‌های انبار، خیمه‌ی شهدا(دارالحرب برای قراردادن شهیدان جنگ)، خیمه‌ی نظافت، خیمه‌ی امداد، خیمه‌های آب رسانی، خیمه‌های خانوادگی و خیمه‌های سربازان.
اقدام امام پیش از برپایی خیمه‌ها: نشان دادن شهادتگاه خویش و اشاره به زحربن‌قیس به عنوان حامل سر وی به دربار یزید به امید صله و تهی دست بازگشتن. [۴]امام سپس با صدای بلند اعلام کرد: «باربگشایید و چادرها را بر پا کنید».[۵]
نحوه‌ی چینش خیمه‌ها: نخست خیمه‌های اهل بیت(زنان و کودکان) برپا شد و خیمه‌های اهل بیت و خانواده‌ی امام گرداگرد خیمه‌ی اباعبدالله برپا شد.[۶] نزدیک‌ترین خیمه‌ها به خیمه‌ی امام، خیمه‌ی خواهران و پسر عموها بوده است. [۷]یاران اباعبدالله خیمه‌های خویش را در شرق خیمه‌ی اباعبدالله و بنی هاشم در غرب خیمه‌ی وی برپا کردند به گونه‌ای که خیمه‌ی امام در قلب خیمه‌ها بود.[۸]
استقرار نیروهای دشمن: در این موقعیّت حُربنیزیدریاحی با هزار نفر نیروهای همراه درست نقطه مقابل(رو به روی) امام و یارانش خیمه‌های خود را بر پا کردند.[۹]
اقدام شبانه‌ی امام در نخستین شب اقامت در کربلا: امام نامهای برای برادرش محمّد حنفیّه فرستاد. امام نوشته بود: «امّ بعدُ فَکاَنَّ الدنیا لَم تَکُن وَ کَاَنَّ الآخره لَم تَزَل».[۱۰] «گویی دنیا نبوده است و انگار آخرت هرگز از دست نرفته است.» این جمله یعنی انسان برای رفتن است نه ماندن.
وضعیّت روانی خیمه‌های اباعبدالله: آرامش، زمزمه‌ی قرآن، تهجّد و عبادت، آمادگی رزمی، دیدار با هم و زمینه سازی معنوی و روحی برای حوادث سخت آینده.
وضعیّت روانی دشمن: نوعی بلاتکلیفی، منتظر خبر و تصمیم کوفه، هراس و دلهره‌ی پنهان.
اعلام آمادگی یاران: چند تن از یاران از جمله هلال‌بن‌نافع‌بجلی و بریربن‌خضیرهمدانی، هنگام ورود به کربلا و پس از اعلام امام که این سرزمین قتلگاه ماست، سخن گفتند.
هلال، پیمان شکنی‌های عصر پیامبر را فریاد آورد و گفتار«احلی من العَسَل» و کردار«اَحَرُّمن الحنظَل» برخی همراهان رسول خدا را. پس از آن به قاسطین و مارقین و ناکثین عصر امیرالمؤمنین علی(ع) اشاره کرد و آن گاه بر ثابت قدمی، فداکاری، دوستداری و عشق به شهادت خود و یاران اشارت کرد.[۱۱]
پس از هلال، بُرَیر قاری قرآن و یار بزرگ امام سخن گفت. وی نیز با تأکید به وفاداری و فداکاری اعلام کرد:«اگر اعضای ما با تیغ و سنان گسسته شود رهایت نخواهیم کرد تا به شفاعت جدّت نایل آییم».[۱۲]
حادثه‌ی پس از برپایی خیمه‌ها: اباعبدالله الحسین(ع) به خیمه‌ی خویش آمد و خانواده و برادران و برادرزادگانش را گرد آورد و گریست و با خدای خویش زمزمه کرد: «اللّهم انا عتره نبیکَ محمّد(ص) و قَد اُخرِجنا وَ طُرِدنا و اُزعِجنا عَن حَرَم جدّنا و تَعَدَّتُ نبوا اُمَیّهَ علینا اَللّهُمَ فَخُذَ لَنا بحقنا و اُنصرنا علی القوم الظالمین.» «پروردگارا ما فرزندان پیامبر توایم ما را از وطن راندند و از حرم جدّمان دور کردند بنی‌امیه بر ما ستم کردند. پس حق ما را از آنان بگیر و ما را بر گروه بیدادگر پیروز گردان».[۱۳]
اقدام حُربنیزیدریاحی: ارسال نامه به کوفه و گزارش آمدن امام حسین(ع) به کربلا.[۱۴]
ویژگی‌های جغرافیایی کربلا: خاک نسبتاً نرم، پستی و بلندی‌ها و گودال‌های متعدّد، خارزار، دارای تپّه ماهورها و ارتفاعات اندک، نزدیک به رودخانه‌ی فرات و نخلستان‌های تُنُک.
موقعیت جغرافیایی کربلا: در غرب رودخانه‌ی فرات، مجاور قبرستان کهنه‌ی مسیحی‌ها(نواویس)، شمال شرقی ایران، جنوب غربی حجاز، مجاور صحرا، حدود ۶۰ مایلی جنوب بغداد، دجله در سمت چپ و فرات در سمت راست.
موقعیت اقتصادی: فاقد ارزش ممتاز اقتصادی.
موقعیت اجتماعی و سیاسی: زمینی ناشناخته و فاقد جمعیّت که در چند کیلومتری آن بنی‌اسد زندگی می‌کردند.
موقعیت تارخی: نزدیک به سرزمین مشهور نینوا (پنج فرسنگی کربلا)، قتلگاه پیامبرزادگان، سرزمین نینوا در شرق کربلاست. نینوا امروزه منطقه‌ی مشهور به طویریج است.[۱۵]
وضعیّت آب و هوا: داغ، خشک، کم باران، آفتابی و صاف.
نامهای دیگر کربلا: نینوا، عمورا، عقر، نواویس، غاضریّه، ذوحسم، ماریه، طف، شاطئ الفرات حائر(حیر)
فاصله با آب: حدود ۵۰۰-۶۰۰ متر نزدیک یکی از شعبه‌های فرات به نام علقمه، زمین کربات، معمولاً با حفر زمین و کندن چاه به راحتی به آب می‌رسید.
پوشش گیاهی: نخلستان، گیاهان خودرو مانند حنظل، خارزار و علف‌های هرز.
تعداد یاران در میانه‌ی روز: آمار گوناگون نوشته‌اند؛ ۵۰ مرد(همراهان)، ۲۰ مرد مسلّح و ۱۹ نفر اهل بیت.[۱۶] ۴۵ سواره، ۱۰۰ نفر پیاده.[۱۷]
گفت و گوی آغازین امام با یاران: اشاره به سرزمین کربلا، اشاره به شهادت، طرح فاجعه‌ی قتل پیامبرزادگان در کربلا و دستور برپایی خیمه‌ها( امام به ابوالفضل‌العباس دستور برپایی خیمه‌ها را داد).
اقدام شگفت: امام در هنگام ورود به کربلا، زمین و نواحی نینوا و غاضریّه را به شصت هزار درهم خریداری کرد و مجدّداً به آنان (فروشندگان بنی‌اسد) صدقه داد به شرط آن که زائران را به مزار اباعبدالله راهنمایی کنند و از آن ها سه روز پذیرایی کنند. امام صادق(ع) چهار مایل در چهار مایل را خاک کربلا می‌داند و آن را بر فرزندان و دوستانش حلال و بر دشمنان حرام می‌خواند.[۱۸]
وضعیت نظامی، تدارکاتی و روحی یاران امام: امکانات نظامی حدود ۴۵ اسب، تعدادی شتر، سلاح‌ها شامل تیر، شمشیر، نیزه، سپر، کمان، خنجر، زره، کلاه خود و دیگر سلاح‌های متداول و از نظر روحی مؤمن، مجاهد، شجاع و استوار، بصیر در دین، قاری قرآن، ذاکر، محبّ اهل بیت و شیفته‌ی شهادت.
وضعیت دشمن: با حدود هزار نفر نیروی مسلّح به فرماندهی حُربنیزیدریاحی و یک نفر مأمور ویژه‌ی عبیدالله‌بن‌زیاد به نام مالک‌بن‌نسربدّی که مراقبت و نظارت بر رفتار حُربن‌یزید را به عهده داشت.
این شخص در بدو ورود به کربلا از طرف کوفه آمده بود.[۱۹]
[۱] . مقتل‌الحسین: عبدالرّزاق مقرّم: ص۲۲۹، الدّمعه السّاکبه: ص۴، وسیله الدّارین: صص۷۵-۷۶
[۲] . موسوعه الامام الحسین: ص۶۰۱
[۳] . بحارالانوار: ج۴۴، ص۳۸۱، تذکره الخواص: ص۱۴۲، مثیرالاحزان: ص۲۴، اللّهوف: صص۸۰-۸۱، نفس‌المهموم: ص۲۰۶
[۴] . مدینه العاجز: ص۲۳۸، اثبات الهداه: ج۲، ص۵۸۸
[۵]. مقتل الحسین مقرّم: صص۲۳۰-۲۳۴، مقتل الحسین خوارزمی: ج۱، ص۲۳۷، الفتوح: ج۵، ص۱۴۸
[۶]. الفتوح: ج۵، صص۱۴۸-۱۴۹
[۷]. نفس‌المهموم: ص۲۰۹، مقتل الحسین مقرّم: ص۲۳۰، مقتل الحسین بحرالعلوم: ص۲۰۲، مثیرالاحزان: ص۴۵، اعیان الشّیعه: ج۱، ص۵۹۸
[۸]. مقتل الحسین بحرالعلوم: صص۲۰۱-۲۰۲
[۹]. معالی السّبطین: ج۱، ص۲۸۵، بحارالانوار: ج۴۴، ص۳۸۱، اعیان الشّیعه: ج۱، ص۵۹۸، کشف الغُمّه: ج۲، ص۴۷، ترجمه‌ی لهوف: فهری، صص۸۰-۸۱، ناسخ التّواریخ: ج۲، ص۱۷۷
[۱۰]. معالم المدرستین: ج۳، ص۷۸
[۱۱]. بحارالانوار: ج۴۴، صص۳۸۲-۳۸۳، مثیرالاحزان: ص۴۶، نفس المهموم: صص۲۰۷-۲۰۹، مقتل الحسین مقرّم: صص۲۳۰-۲۳۳
[۱۲]. مقتل الحسین خوارزمی: ج۱، صص۲۳۶-۲۳۷، العوالم: ج۱۷، صص۲۳۳-۲۳۴، نفس المهموم: صص۲۰۷-۲۰۹
[۱۳] . بحارالانوار: ج۴۴، صص۳۸۲-۳۸۳، نفس المهموم: صص۲۰۷-۲۰۹، ناسخ التّواریخ: ج۲، صص۱۷۵-۱۷۷
[۱۴] . نفس المهموم: ص۲۰۶، الفتوح: ج۵، ص۱۵۰، مقتل الحسین مقرّم: ص۲۳۶، اعیان الشّیعه: ج۱، ص۵۹۸، مقتل الحسین خوارزمی: ج۱، ص۲۳۹
[۱۵] . الحسین فی طریقه الی الشهاده: صص۱۲۶-۱۵۵
[۱۶] . الحسین: ابن‌سعد: ص۶۹
[۱۷] . الاصابه: ج۱، ص۳۲۳، تذکره الخواص: ص۱۴۰، تهذیب التهذیب: ج۲، ص۳۵۲، الامام الحسین واصحابه: ج۱، ص۲۰۰
[۱۸] . معالی‌السبطین: ج۱، ص۲۸۴، الامام الحسین و اصحابه: ج۱، ص۲۰۴، مقتل‌الحسین: عبدالرّزاق مقرّم: ص۲۳۵، الحسین فی طریقه الی الشّهاده: ص۱۳۴، کشکول شیخ بهایی: ج۲، ص۱۹۱
[۱۹] . مقتل‌الحسین مقرّم: صص۲۲۷-۲۲۸، الکامل: ج۳، ص۲۸۲، مثیرالاحزان: ص۲۴، ارشاد: ج۲، صص۸۴-۸۵، ابصارالعین: ص۸٫
