-تبار و نژاد:
نافع بن هلال بن نافع بن جَمَل بن سعد العشیره بن مذحج المذحجی الجملی دارای اصالت یمنی و ساکن کوفه. او از عشیره جمل بود که منسوب به جمل بن کنانه، شاخهای از قبیله مذحج از اعراب قحطانی بود.
-زمان پیوستن به ابا عبدالّله:
در عذیب الهجانات به امام پیوست و با امام همراه شد. وی همراه با طرّماح و چندتن دیگر از کوفه بیرون آمده بود.
-نحوه شهادت:
پس از تیراندازی و کشتن هفتاد تن با هفتاد تیر مسموم که نامش را بر آنها مینوشت شمشیر کشید و به میدان تاخت و پس از کشتن سیزده تن زخمی شد و سپاه او را دستگیر کردند. عمرسعد خطاب به وی گفت: ای نافع چه چیز سبب شده که با خود چنین کنی. در حالی که بازوانش شکسته و خون بر محاسنش جاری بود گفت: دوازده تن از یارانت را کشتم و تعدادی را زخمی کردم و بر این کار خود را سرزنش نمی کنم. اگر در بازوانم توان بود باز می جنگیدم. عمر سعد دستور قتلش را داد و شمر سر از بدنش جدا کرد.
-سن:
حدود ۴۵ سال
-ویژگیها و فضایل:
قاری و کاتب قرآن و حدیث، یاور علی در جنگهای جمل، صفّین و نهروان، شجاع و رشید، زاهد و مجاهد، بصیر در دین، دشمن شناس، شیفته و محبّ ابا عبدالّله الحسین خوش قامت و خوش سیما، راز نگهدار و حافظ قرآن بود.
-نام در زیارتنامهها و منابع:
در زیارت ناحیه آمده است: السّلامُ علی نافع بن هلال بن نافع البجلی المُرادی. در زیارت رجبیّه نیز نام وی ذکر شده است. در منابع و مقاتل مانند: تاریخ طبری: ج ۵، ص ۴۴۱-۴۴۲، مناقب آل ابی طالب: ج۴، ص۱۱۳، مقتل الحسین ابومخنف:ص۷۰،وسیله الدّارین:ص۱۹۶، تنتقیح المقال:ج ۲،ص۲۶۶،ناسخ التواریخ: ج۲،ص۲۷۸، ارشاد مفید: ص۲۳۷، بحارالانوار: ۴۵، ص۱۹، منتهی الآمال:ج۱، ص۳۶۴ و … از وی یاد شده است.
-رجز:
انا علی دین علی ابن هِلال الجَمَلی
اضربکُم بِمُنصلی تَحتَ عجاجِ القَسطَلِ
-اطلاعات دیگر:
۱- برخی نوشتهاند که با مسلم بن عوسجه به میدان رفت.
۲- او را با هلال بن نافع، یاور اباعبداللّه الحسین، و هلال بن نافع، از یاران عمرسعد و راوی وقایع کربلا، اشتباه گرفتهاند. برخی از ابعاد زندگی او با زندگی هلال بن نافع آمیخته شده است. در ابصار العین، ص ۵۰ آمده است که نافع بن هلال به غلط هلال بن نافع ذکر شده است (ابصار العین: ص ۵۰).
-معرفی نافع بن هلال جملی مرادی در منابع فارسی موجود در کتابخانهی تخصصی مؤسسهی فرهنگی هنری فرهنگ عاشورا- دزفول:
آینهداران آفتاب دکتر محمدرضا سنگری ۷۴۰ تا ۷۵۱
برگزیدهی منتهیالآمال شیخ عباس قمی ۱۲۵
شاهکار آفرینش شیخ عباس شیخالرئیس کرمانی ۱۳۵، ۱۶۳
تاریخ اسلام(واقعه کربلا) علی نظری منفرد ۳۶۱
شهدای صدر اسلام و شهدای کربلا سید علیاکبر قرشی ۱۸۱
در کربلا چه گذشت شیخ عباس قمی ۲۵۱
کربلا یا گلزار حسینی سید محمدتقی شهرستانی ۱۱۳
زندگانی امام حسین(ع) محمدباقر بهبهانی ۳۹۰، ۳۴۷، ۳۷۹
با کاروان نور حسین انصاریان ۸۰
امام حسین(ع) از قبلهگاه تا قتلگاه رضیالدین صبا ۱۲۱، ۱۲۲
سه مقتل گویا عبدالرحیم عقیقی بخشایشی ۱۲۵
ترجمه مقتل امام حسین(ع) پژوهشکده باقرالعلوم ۱۴۱
آنچه در کربلا گذشت آیتالله محمدعلی عالمی ۲۲۹
فضایل و سیرهی امام حسین در کلام بزرگان عباس عزیزی ۲۴۱، ۲۵۶
رسالت خون و پیام در نبرد عاشورا عبدالزهراء کعبی ۹۰
الگوهای زندگی در مقتل حسینی سید حمید فتاحی ۷۵
از مدینه تا مدینه (جلد ۳) محمدجواد طبسی ۲۳۳-۲۲۹
واقعهی کربلا شیخ عباس قمی ۱۶۵، ۱۷۴-۱۷۳، ۲۰۸، ۲۱۷
فیضالدموع محمدابراهیم نواب تهرانی ۱۷۹
قطعهای از بهشت(جلد۲) علی نجاتی(سیرجانی) ۳۴۳-۱۹۷، ۲۶۱-۲۶۰، ۲۳۶، ۳۳۹
امامالشهداء و سالار شهیدان سید محمد حسینی بهارانچی ۲۵۹
تاریخ زندگانی امام حسین(ع)(جلد۲) عمادالدین حسین اصفهانی ۱۴۸-۱۴۶
تاریخ اسلام سید هاشم رسولی محلاتی ۱۹۷
