تبار و نژاد
فرزند ارشد اباعبدالله الحسین ، نام مادرش لیلی بنت ابی مرّه عروه است. وی در یازدهم شعبان سال ۳۳ هجری بدنیا آمد. نامش علی و کنیه اش ابوالحسن بوده است.
زمان پیوستن به اباعبدالله: وی همرکاب پدر بزرگوارش از مدینه به مکّه و از مکّه به کربلا بود.
نحوه شهادت
پس از شهادت همهیاران، تنها بنی هاشم مانده بود. اولین کسی که اذن میدان طلبید جوان رشید اباعبدالله، علی اکبر بود. در زیارت ناحیه آمده است: السّلامُ علی اوّل القتیلِ مِن نَسلِ خیر سلیل من نسل ابراهیم الخلیل. امام جوانش را بدرقه کرد و با انگشت سبابه به آسمان اشاره کرد و گفت: اللّهمَّ اشهَد علی هولاء القوم ، فَقَد برز اِلَیهم اشبهٌ الناس خَلقاً و خُلقاٌ و منطقاً برسولک.
سپس لشکر دشمن را نفرین کرد و عمر سعد و پسرش را که ناظر و شاهد این صحنه بودند، مخاطب قرار داد و گفت: تو را چه شده است؟ خدا رحِمَت را قطع کند و کارها را بر تو مبارک نگرداند و کسی را بر تو مسلّط کند که بعد از من در بستر ذبحت کند همان گونه که رحم مرا قطع کردی و خویشاوندیم را با پیامبر پاس نداشتی. آن گاه زمزمه کرد: اِنَّ الله اصطفی آدم و نوحاً و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین ذُریّه بعضُها مِن بعض و اللهُ سمیعٌ علیم.
علی اکبر در میدان رجز خواند و جنگید. یکی از جنگجویان به نام طارق با پسر و برادرش به نبرد آمدند که هر سه کشته شدند. بکر بن غانم به جنگ علی اکبر آمد. حضرت چنان ضربتی زد که زره او پاره شد و با ضربه ای دیگر او را به دو نیم کرد. پس از آن به سپاه حمله برد و صد و بیست نفر را از پای درآورد. سپس با تنی زخمی به حضور پدر بازگشت و گفت: یا ابه، العطش قد قتلنی و ثقل الحدید اجهَدنی. امام زبان در کامش نهاد و انگشترش را در دهانش گذاشت و فرمود: به جنگ دشمنانت بازگرد. کمی دیگر صبوری کن که پیش از غروب، جدّت با جام لبریز سیرابت خواهد کرد، به گونهای که دیگر هرگز تشنه نشوی.
علی اکبر بازگشت و پس از نبردی سنگین و رجز خوانی و کشتن هشتاد نفر مورد اصابت تیر مُنقذ بن مُرَه قرار گرفت. تیر بر گلوی علی اکبر نشست. منقذ ضربه ای بر سر وی نیز فرود آورد. علی اکبر دست در گردن اسب انداخت. خون بر چشمان اسب نشست و اسب علی را میان دشمنان برد. هرکس ضربه ای زد به گونهای که فقطَعوهُ بسیُوفهم اِرباً اِربا. لحظه افتادن پدر را صدا زد. امام خود را در کنارش رساند. علی اکبر چشم گشود و امام حسین گفت: پدر جان خداحافظ! این جدّم محمّد مصطفی است. این نیز جدّم علی مرتضی و جدّه ام خدیجه کبری است و جده ام فاطمه زهرا که همه مشتاق تواند و پیامبر میفرماید: هرچه زودتر نزد ما بیا.
پدر جان ، این جدّم پیامبر است که با کاسه لبریز خود مرا سیراب کرد. که دیگر هرگز تشنه نخواهم شد. جدّم میفرماید عجله کن، عجله کن که برای تو نیز جامی ذخیره شده که به زودی خواهی نوشید. این را گفت و در آغوش پدر چشم فرو بست.
امام مهاجمان را از اطراف علی اکبر دور کرد. مولا گونه بر گونه جوانش نهاد. خون از محاسن وی پاک کرد و لبانش را بوسید و مرثیه گونه سورد: علی الدنیا بعدک العفا. سپس جوانان بنی هاشم را صدا زد تا بدن علی اکبر را به خیمه بیاورند. امام در این لحظه فرمود: شهادت وی چون شهادت پیامبر و خاندان پیامبر است.
سن ۲۶ یا ۲۷ سال
ویژگی ها و فضایل
وی از سه بُعد وجودی شبیه پیامبر بود، خلقت، خُلق و خو، نطق و گفت و گو. زیبا، رشید، شجاع، فداکار، مظهر ادب و وقار، خلاصه و عصاره همه فضایل، در زیبایی های روحی و خُلقی و تالی تلو معصوم بود.
نام در زیارتنامهها و منابع
در پایان نوشته ذکر شده است (صص ۷۸-۸۱ هم زیارت ناحیه و سلام حضرت موعود و هم منابع ۳۱ گانه ذکر شده است.)
رجــــز رجز اول (بار اول به میدان رفتن):
اَنَا علیُّ بن الحسین بن علی نَحنُ و بیتُ الله اولــــی بالنَبی
تاللهِ لایحکُمُ فینا ابنُ الدّعــی اَما ترونَ کَیفَ احمی عن ابی
من فرزند حسین بن علی هستم. به کعبه سوگند که ما به پیامبر سزاوارتر و نزدیکتریم. به خدا سوگند، فرزند ناپاک دامن بر ما حکم نخواهد راند. آیا نمیبینید چگونه از پدرم حمایت و پاسداری میکنم؟
رجز دوم:
اَنَــا علــیَّ لااقــولُ کَذبــاً اَتبَعُ جدّی المُصطَفی المُهذَّبـا
اَضرِبکُمَ بالسَیف ضرباً مُعجبا ضـــربَ غلامِ لایُریدُ الهَرَبا
من علیم که جز راست نمیگویم و نمیپویم. رهپوی جدّم پیامبر پاک و پاکی گستر هستم. با شمشیرم ضربات اعجاب انگیز میزنم، ضربات جوانی که هرگز از میدان نمیگریزد.
رجز سوم:
الحربُ قد بانَت لَها الحقائق و ظَهَرَت مِن بعدها مصادِقُ
والله رب العــرش لانُفارِقُ جَموعَکُم او تُغمَد البـوارق
جنگ حقایق را آشکار میسازد و جلوه های حقیقت پس از آن چهره مینماید. به پروردگار عرش سوگند که هرگز گروه شما را رها نخواهیم کرد تا شمشیرها در تنهایتان [یا در غلافها] قرار گیرند.
منبع: آینه داران آفتاب، ج۲، ۱۰۲۲٫
معرفی حضرت علی اکبر در منابع فارسی موجود در کتابخانهی تخصصی مؤسسهی فرهنگی هنری فرهنگ عاشورا- دزفول:
نام کتاب | مؤلف | صفحات |
برگزیدهی منتهیالآمال | حاج شیخ عباس قمی | ۱۳۹ |
شهدای صدر اسلام و شهدای کربلا | سید علیاکبر قرشی | ۵۴ |
زندگانی امام حسین(ع) | علیاصغر همدانی | ۲۰۰ |
دوباره پیامبر | دکتر محمدرضا سنگری | |
شناختی از امام حسین(ع) | سید عمران هاشمی شهرستانی | ۱۶۵ |
شاهکار آفرینش | شیخ عباس شیخالرئیس کرمانی | ۱۷۵ |
ترجمهی مقتل امام حسین(ع) | پژوهشکده باقرالعلوم | ۱۰۰ |
تاریخ اسلام(واقعهی کربلا) | علی نظری منفرد | ۳۱۷ |
نینامهی خورشید(نوحه) | محمدقاسم فروغی جهرمی | ۷۳ |
مصائب رأس الحسین | سید رضا موسی کاظم نایینی | ۲۳۸ |
الگوهای زندگی در مقتل حسینی | سید حمید فتاحی | ۹۹ |
اشک و عطش(نوحه) | غلامعلی سلیم گندمی | ۲۵ تا … |
سوگنامهی اباعبدالله(نوحه) | علیاصغر ظهیری | ۱۰۴ |
خورشید جوانان | سید محمد حسینی | |
کبریت احمر | محمدباقر خراسانی بیرجندی | ۱۰۶ |
همراه با آل علی(ع) | حشمتالله قبیری همدانی | ۵۷ |
رسالت خون و پیام در نبرد عاشورا | عبدالزهراء کعبی | ۹۵ |
کربلا یا گلزار حسینی | سید محمدتقی شهرستانی | ۱۰۱ |
لهوف | سیدبن طاووس | ۱۵۳ |
خون خدا | جواد محدثی | ۷۳ |
امام حسن(ع) از جلوهای دیگر | شمس الله صفرلکی | ۱۵۵ |
صد نیستان ناله(شعر) | انتخاب محسن حافظی | ۱۱۳ |
صد آسمان ستاره(شعر) | استاد عباس حدّاد کاشانی | ۳۴۵ |
سقای معرفت | باقر فخار | ۸۶ |
زندگانی امام حسین(ع) | محمدباقر بهبهانی | ۴۱۷ |
مجموعه شعر دیباچهی سرخ آفتاب | سید عباس صدرالدینی | ۶۴ |
امام حسین(ع) از قبلهگاه تا قتلگاه | رضیالدین صبا | ۱۴۷ |
حسین بهشت موعود(مقتل) | فریده گلمحمدی آرمان | ۲۳۹ |
شاهد شهیدان(جلد دوم) | علیمحمد بشارتی | ۲۶۴ |
سخنان حسینبن علی(ع) | محمدصادق نجمی | ۲۸۷ |
بر امام حسن(ع) و امام حسین(ع) چه گذشت | سید محمدحسن موسوی کاشانی | ۲۰۱ |
پرسش و پاسخ پیرامون قیام امام حسین(ع) | احمد قاضی زاهدی | ۱۶۱، (۲۵۶ شعر) |
یک دریا عطش | محمدعلی مجاهدی | ۶۳ |
سه مقتل گویا | عبدالرحیم عقیقی بخشایشی | ۶۲، ۲۴۲ |
ترجمهی مقتل امام حسین(ع) | پژوهشکده باقرالعلوم | ۱۵۰ |
آنچه در کربلا گذشت | محمدعلی عالمی | ۲۵۵ |
در کربلا چه گذشت(ترجمه نفسالمهموم) | شیخ عباس قمی | ۲۷۴ تا ۲۸۲ |
مقتل مطهر(روضههای شهید مطهری) | جعفر صالحان | ۱۷۲ |
نغمهی کوثری(روضههای مرحوم کوثری) | علیرضا اسدی کرمانی | ۱۱۰ |
امام خمینی و فرهنگ عاشورا | ۲۳۰ | |
حرکت جانگداز بانوان در راه امام حسین(ع) | عبدالامیر انصاری | ۴۱ |
نغمهی عاشقی(نوحههای شهید محراب) | محمد رحمتی شهرضا | ۱۵۱، ۱۸۳ |
صیحفهی غم(نوحه و مرثیه) | احمد سمیع | ۲۰ |
شرح وصال | سید محسن امین جبل عاملی | ۱۹۰ |
ناسخالتواریخ(جلد۲) | محمدتقی سپهر | ۳۴۹ |
حماسهی حسینی(جلد اول) | استاد مرتضی مطهری | ۲۲۵، ۳۴۷ |
زندگانی امام حسین(ع) | سید هاشم رسولی محلاتی | ۴۶۰ |
قطعهای از بهشت | علی نجاتی(سیرجانی) | ۳۶۶، ۴۰۴، ۲۶۰، ۲۶۶، ۳۵۰، ۳۶۳-۳۶۲، ۴۳۹ |
واقعه کربلا | شیخ عباس قمی | ۲۴۲-۲۳۷، ۳۱۰ |
ناسخالتواریخ | میرزا محمدتقی سپهر | ۳۳۵، ۴۸۷-۴۸۲ |
فیضالدموع | محمدابراهیم نواب تهرانی | ۱۹۳-۱۹۱، ۱۲۸ |
امام حسین و ایران | کورت فریشر | ۳۶۹-۳۶۱، ۲۷۰ |
مجالس عاشورا | عباس حاجیانی دشتی | ۱۰۰-۹۹، ۱۷۲-۱۷۳ |
امام الشهداء و سالار شهیدان | سید محمدحسینی بهارانچی | ۳۴۱-۳۳۷ |
زندگانی امام حسین(ع) | زینالعابدین رهنما | ۶۴۱-۶۴۰ |
تاریخ زندگانی امام حسین(ع)(جلد۲) | عمادالدین حسینی اصفهانی | ۱۲۶-۱۱۵ |
وارثان عاشورا | علی صفایی حایری | ۱۱۸-۱۱۷، ۲۱۵-۲۱۴ |
پیشوایان صدیقین(امام حسین(ع)) تجلی حقیقت | آیتالله سید محمدتقی مدرسی/مترجم: شوشتری زاده | ۹۸ |
مجموعهی نوحههای سینهزنی معالحسین | عبدالرضا زینبی | ۱۹۷-۱۹۱، ۲۲۳-۲۰۳ |
چهرهی درخشان حسینبن علی(ع) | علی ربانی خلخالی | ۳۹۵-۳۵ |