*تبار و نژاد
حجّاج بن مسروق جعف بن سعدالعشیره المذحجی الجعفی، در اصل از یمن ولی ساکن کوفه بود. بلاذری او را حجّاج بن مسروق بن مالک بن کثیف بن عقبه بن الجعفی معرّفی کرده است.
*زمان پیوستن به اباعبدالله وی برای همراهی با اباعبدالله به مکّه رفت و از مکّه تا کربلا همراه و موذّن اباعبدالله بود.
*نحوه شهادت
با اجازه اباعبدالله به میدان رفت و پس از نبردی خونین، به دیدار امام آمد و دیگر بار به میدان برگشت و پس از رزمی شکوهمند و نبردی عاشقانه و حماسی به شهادت رسید. شهادت وی بعد از ظهر عاشورا بوده است. وی بیست و پنج نفر را در میدان به قتل رساند.
*ســــن حدود ۵۰ سال
*ویژگیها و فضایل
شیعه وفادار و مخلص امیرمؤمنان، قاری قرآن، راوی روایات، شجاع و رشید و میدان آزموده، بصیر در دین، قرآن،اهل بیت و دشمن سرسخت کفر و ظلم بنی امیّه بود.وی یاور مولا علی در رزمها و نبردها و پاکباز و فداکار اهل بیت بود.(در جمل و صفین و نهروان شرکت داشت)
*نام در زیارتنامهها و منابع
در زیارت ناحیه آمده است: السَلامُ علی حجّاج بن مسروق الجعفی. در منابع معتبر مانند: تنقیح المقال:ج۱،ص۲۵۵، رجال طوسی: ص۷۳، ابصارالعین:ص۱۵۱، انساب الاشراف:ج۳،ص۱۹۹،تاریخ طبری:ج۵،ص۴۰۱، ارشاد مفید:ج۲،ص۷۸، الفتوح ابن اعثم:ج۵، ص۱۳۰، مقتلالحسین خوارزمی:ج۲ ،ص۲۴ ،اکلیلالمصائب:ص۱۶۵، مناقب شهرآشوب:ج۴، ص۱۰۳ و… به وی اشاره شده است.
*رجـــــــز
وی به جای رجز در میدان،خطاب به امام رجز خواند و پس از ابراز ارادت به امام در رجز خویش، به میدان برگشت. رجز او را این گونه نگاشتهاند:
فَدَتکَ نفسی هادیـاً مهدیّاً الیــوم القی جدکَ النبیّا
ثُم اباک ذی الندی علیّـاً ذاک الذّی نعرفُه الوصِیّا
والحسن الخیر التّقی الوفیّا وذالجناحین الفتی الکمیّا
و اسد الله الشهید الحیّا (بقیه رجز را در راه خواند)
*اطلاعات دیگر
۱٫او را حجّاج بن مسروف، حجّاج بن سردق و حجّاج بن مرزوق و مسرور نیز نوشتهاند.نسبنامه وی را به این گونه نوشتهاند. حجّاج بن مسروق بن مالک بن کثیف بن عتبه الکداع الجعفی.
۲٫وی نماینده امام برای گفت و گو و جذب عبیدالله بن حُرّ جعفی بود.
۳٫وی تنها کسی است که رجزش را خطاب به امام بیان کرد.
۴٫در برپایی نماز امام در شراف، حجّاج بن مسروق از جانب امام مأمور اذان گفتن شد.
منبع: آینه داران آفتاب، ج۲، ص۹۹۴٫