تولد و تحصیل علم
علی بن حسین مسعودی از نوادگان عبدالله بن مسعود صحابی بزرگ رسول خدا(ص)است. مسعودی در سال ۲۸۷ ه ق یعنی اواخر قرن سوم، در بغداد متولد شد. در همان بغداد علم آموزی را آغاز کرد و علوم مختلفی مانند فقه، کلام، ریاضی، جغذافیا، هیئت، فلسفه و زبانهایمختلفی مانند فارسی، یونانی، سریانی، سانسکریت و هندی را فرا گرفت.
فعالیت ها
در سال ۳۰۹ (ه ق) در حالی که حدوداً ۲۳ ساله بود سفر طولانی خود را آغاز کرد و به کرمان، فارس، بمبئی، بلاد چین، لبنان، آذربایجان، شام، گرگان، بصره و …سفر کرد و در سال ۳۳۶ در مصر سکونت یافت و به ثبت و تنظیم مشاهدات و مطالعات خود پرداخت تا اینکه سرانجام در شهر فسطاط مصر در جمادی الثانی سال ۳۴۵ و در ۵۹ سالگی در گذشت و در همان جا نیز به خاک سپرده شد. مسعودی بی گمان شیعه بوده و چنان که نقل شده از نظر مختصات ظاهری و رفتاری از شبهات زیادی نسبت به جد بزرگوارش یعنی عبدالله بن مسعود برخوردار بوده است. عبداللهبن مسعود در سال ۳۲(ه ق) در گذشت، بنابراین عصر پیامبر(ص) را درک نمودهاست. او محدث، مفسر و کاتب وحی بود. عبدالله بن مسعود در جوانی شبانی میکرد و در تاریخ آمده است که پیامبر(ص) روزی با ایشان برخورد نمود و در همین دیدار عبدالله ایمان آورد. ماجرا این گونه نقل شده که پیامبر(ص)به همراه ابوبکر با عبداللهبن مسعود برخورد و از او درخواست شیر کرد و عبدالله در پاسخ گفت: من اجازهی این رمه را ندارم زیرا صاحب دارد. پیامبر(ص) از او پرسید: شما بزی که زایمان نکرده و شیر نداشته باشد دارید؟ عبداللهبن مسعود گفت: آری. پیامبر(ص) از او درخواست کرد که آن را نزد او بیاورد. عبدالله آن بز را نزد پیامبر(ص) آورده و پیامبر(ص) آن بز را دوشید و از آن شیر گرفت و بین سه نفرشان تقسیم کرد. عبداللهبن مسعود هنگامی که این کرامت رسول خدا(ص) را مشاهده کرد خطاب به ایشان گفت: من از شما درخواست می کنم که مرا علم بیاموزی و میخواهم شاگرد شما باشم از این رو پیامبر(ص) ایشان را “إنَّکَ غُلامٌ مُعَلِّمْ؛ غلامی که علم را از ما آموخت” خطاب میکرد. عبداللهبن مسعود ششمین نفر از ایمان آورندگانی بود که پس از ایمان آوردنش مادرش هم ایمان آورد و هر دو وارد خانهی پیامبر(ص) شدند. عبداللهبن مسعود را جزء اصحاب سِرّ دانست و پیامبر(ص) او را صاحب السُواد؛صاحب در گوشی(محرم راز) خطاب میکرد.
ابوالحسن علیبن حسین مسعودی را وارث بسیاری از ویژگیهای عبداللهبن مسعود دانسته اند. از جمله ویژگی نزدیک او به جد بزرگوارش ویژگ ظاهری ایشان است که گفته اند قدی کوتاه داشت و موهایی بلند که بر شانههایش آویزان بود؛ او همچنین مانند جدّش لباسهای پاکیزه بر تن میکرد و عطر بسیار نیز برای خوشبو کردن خود به کار میبرد. او نیز محبّ امیرالمومنین(ع) بود و کتابی در منزلت و شأن امیرالمومنین علی(ع)نوشته است و وصایت امیرالمؤمنین (ع) را در این کتاب به اثبات رسانده است؛ اما متأسفانه این کتاب امروز موجود نیست.
برخی از آثار نویسنده
این نویسنده آثار بسیاری داشته است اما میتوان گفت تنها اثری که به دست ما رسیده کتاب«مُروجالذهب و التنبیه و الاشراف» و تمام آثار دیگر مسعودی از میان رفته است و هیچ نشانی از آن ها در دست نیست. در اینجا نام تعدادی از آثار ایشان را ذکر میکنیم:
- اخبارالزمان ۲- التنبیه و الاشراف؛ در بسیاری از کتب از این منبع استفاده شده حتی در نقل تاریخ صدراسلام و حوادث عاشورا از این منبع بهره گرفته اند. ۳- اخبار الخوارج ۴ ذخائر العلوم و ما کان فی سالف الدهور ۵- الرسائل ۶- اخبارالامم من العرب و العجم…