تولد و تحصیلات
آیت الله حاج میرزا خلیل کمره ای درسال ۱۲۷۷ شمسی در دهکده فرنق از توابع شهرستان خمین در بخش کمره متولد شد. پدرش، مشهدی ابوطالب کشاورز و مادرش بیبی خاتون جان خانهدار بود. وی در حدود شش سالگی خواندن و نوشتن را نزد عموی خود و سپس در مکتب خانه ده فرا گرفت و در حدود دوازده سالگی برای ادامه تحصیلات به سوی جاپلق و خمین و سپس خوانسار رهسپار گردید و علوم ادبی و مقدمات عربی را نزد ملامحمد خوانساری امینی و سایر اساتید فراگرفت. آیت الله کمره ای در حدود سال ۱۲۹۶ شمسی برای ادامه تحصیلات به مدرسه سپهدار در حوزه علمیه اراک (سلطان آباد) رفت و علوم فقه و اصول، منطق و مقداری حکمت و فلسفه و نیز درس خارج را نزد حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی و سایر اساتید آموخت. در سال ۱۲۹۹ شمسی به قم رفت و تا حدود سال ۱۳۱۴ شمسی در حوزه علمیه قم به تحصیل و تعلیم مشغول بود. اساتید عمده وی در قم، حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (موسس حوزه علمیه قم)، میرزا علی اکبر مدرس یزدی معروف به «حکیم»، میر سید علی یثربی کاشانی و میرزا جواد ملکی تبریزی بودند.
فعالیت
میرزا خلیل پس از تکمیل تحصیلات، به تدریس سطوح، تفسیر، فلسفه (و نیز علوم هیئت قدیم و تشریح الافلاک و هندسه اقلیدسی و خلاصه الحساب شیخ بهایی) پرداخت. از افرادی که در قم در دروس وی شرکت کردند، میتوان از سید مرتضی عسگری، مرتضی حائری یزدی و سید محمود طالقانی نام برد. میرزا خلیل به نظریات فلاسفه قدیم یونان (سقراط، افلاطون و ارسطو)، فلسفه الهی و فلسفه ملا صدرا شیرازی – صدر المتالهین و مطالعات تطبیقی آنها علاقمند بود.
آیت الله کمرهای به نمایندگی از طرف سید حسین بروجردی به قاهره عزیمت و از شیخ محمود شلتوت مفتی اعظم و رئیس دانشگاه الازهر مصر بخاطر فتوای تاریخیاش مبنی بر جواز پیروی از مذهب شیعه دوازده امامی تشکر نمود. وی بیش از سه دهه امام جماعت مسجد فخرالدوله در تهران را به عهده داشت و به مدت پنج سال در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران در مقطع دکتری به تدریس احادیث وحی مشغول بود. فعالیت شاخص کمرهای تا پایان عمر تلاش در جهت اتحاد مسلمانان جهان و به تعبیر خودش «توحید کلمه برای کلمه توحید» بودهاست. در سال ۱۳۴۳ شمسی، میرزا خلیل پیامی برای ملک فیصل پادشاه عربستان سعودی ارسال داشت که ضمن اظهار نگرانی از تفرقه انگیزیهای قومی و نژادی، از وی خواست که وسیله تفاهم و تقریب بین فقهای مذاهب اسلامی گردد. وی کتابی را که به عربی با عنوان «ارض النبوه جسر عظیم (سرزمین نبوت پل بزرگی است) تالیف نموده بود به ملک فیصل تقدیم کرد و کوشید وظیفه اتحاد عمومی مسلمانان را به عهده او گذارده، وی را متقاعد کند که در ساختن این پل بزرگ نباید از معارف رسیده از امام علی (ع) غفلت کند…. میرزا خلیل در غروب روز پنجشنبه ۱۹ مهرماه ۱۳۶۳ پس از دو سال بیماری، در منزل مسکونیش در تهران درگذشت و در قم در جوار آرامگاه فاطمه معصومه بخاک سپرده شد.
آثار
معروفترین کتب وی:
افق وحی، شرح نهج البلاغه (آسمان و جهان)،قبله اسلام،هفت جلد کتاب عنصر شجاعت یا هفتاد و دو تن و یک تن، یک شب و روز عاشورا و «بیتالمقدس و تحول قبله» است. پاسخهای وی به دوازده سئوال فلسفی واتیکان به نظم درآمد و بصورت کتابی جداگانه منتشر شد. آراء ائمهالشیعهالامامیه علیهمالسلام فیالغلاه، ارضالنبوه جسر عظیم و هی جسرالعباد للمعبرد: قنطره یقیمها للعباد، بارگاه امامزاده عبدالله (در ری) : ری و جغرافیا و تحولات آن، پنج رساله در حج، پیام میلاد امیرالمومنین(ع) به سلاطین اهل قبله ،دوازدهمین امام (علیهالسلام) و فلسفه غیبت مهدی،سیدالشهداء و یارانش: تحریر و تلخیص کتاب عنصر شجاعت…